Wat zijn dat voor hekken?” is een vraag die je vaak hoort in de Alpen. Wintersporters zien die ‘hekken’ vooral op hellingen rondom dorpen en skigebieden. Ze zijn een soort Deltawerken voor de Alpen. Deze lawineconstructies staan boven bewoonde berggebieden met veel sneeuw in de winter.

In Oostenrijk zijn meer dan 7700 gebieden die als lawinegevaarlijk voor bewoonde ruimte gelden. Ongeveer 2700 daarvan liggen in Tirol. 12800 bouwwerken zijn intussen in Tirol geplaatst. Vooral na de zware lawinewinters in de jaren tachtig en negentig is er veel geïnvesteerd. Tegenwoordig is het vooral een kwestie van onderhoud.

De zogenaamde ‘Wildbach- und Lawinenverbauung’ (WLV), een onderdeel van het Ministerie van ‘Nachhaltigkeit und Tourismus’, is verantwoordelijk voor het beleid rond lawines. Een gemeente kan een aanvraag doen en WLV beoordeelt of het effectief om een gevarenzone gaat. Indien nodig maken zij de plannen en voeren ze ze uit. De beoordeling of het om een gevarenzone gaat, bestaat uit een degelijke analyse en een inventarisatie hoeveel gebouwen en infrastructuur door een mogelijke lawine getroffen kunnen worden.(Het eerste beeld toont een totale lawineafgang en het tweede beeld een restafbreuk na maatregelen.) Een kosten-baten analyse maakt het mogelijk om prioriteiten te stellen.

Uiteindelijk bepalen de omstandigheden in de natuur de daadwerkelijk mogelijke maatregelen. Naast bouwwerken kunnen ook andere maatregelen mogelijk zijn. Het al of niet tijdelijk afsluiten van een gebied, het evacueren van mensen wanneer gevaar dreigt of het tijdig opblazen van een lawine zodat deze gepland en gecontroleerd naar beneden komt.

Beschermende lawineconstructies kunnen verschillende vormen aannemen. Gebhard Walter is WLV Sektionsleiter in Tirol en noemt ze bij naam: Schneebrücken, Gleitschneeböcke, Schneenetze, Leit- und Auffangdämme, Aufforstungen, Verwehungsverbauungen, … Het zijn allemaal zeer specifieke begrippen die we niet eens kennen in het Nederlands, laat staan dat ze te vertalen zijn. Het komt er op neer dat lawinebeschermingen lawines voorkomen, tegenhouden of omleiden. De meest zichtbare, opvallende vorm van lawineconstructies zijn de scheefstaande constructies op de berghellingen. Soms in de vorm van houten hekken, maar steeds vaker zijn het stalen constructies.

Achter lawinebescherming zit heel wat wetenschap. En het zijn grote operaties om de constructies te plaatsen. “Er is veel mankracht en materiaal voor nodig”, bevestigt Adrian Füreder van de Firma Berger und Brunner. Wij ontmoeten elkaar op een bouwplaats in de buurt van Lech waar wij met Wucher Helikopter onderweg zijn. “Tegenwoordig kunnen we per helikopter heel wat de berg op transporteren. Vroeger was dat wel wat anders.”

De eerste beveiligingsmaatregelen tegen lawines in het Alpengebied waren simpelweg hopen aarde en stenen. Deze hopen legde men op de helling direct boven boerderijen die in gevaar waren. Bewijzen van historische beschermingsconstructies zoals lawinemuren uit de 15e en 16e eeuw zijn in Galtür te vinden. Deze constructies dienden om eventuele lawines om te leiden. In de vroege 19e eeuw begon men met muur- en aardterrassenbouw om lawines te verhinderen. 

In Oostenrijk legde men de eerste lawinegalerie om straten tegen lawines te beschermen in 1854. De eerste systematische beschermingsmethode ontstond in Niederösterreich op de Rax. In 1898 combineerde men daar terrassenbouw uit stenen met houten ‘Schneerechen’, ofwel sneeuwhekken.

Na de nodige lawine-ongelukken, ontwikkelde men in Arlberg in Tirol de zogenaamde ‘Arlbergrechen’. Deze stelden men langs de Arlbergbahn treinrails. In de tijd na de lawinecatastrofen in 1951 en 1954, zijn ‘Lawinenverbauungen in Form von Stahlschneebrücken’ ontwikkeld. De eersten zijn in Tirol, am Heuberg in Häselgehr (Lechtal) te vinden.

Het gaat niet altijd om grote bouwwerken, er zijn ook kleinere installaties. Minder zichtbaar, maar vooral hoorbaar in het hele dal. Meestal in de ochtend, nog voor de skiliften open gaan. Het zijn schoten; de zogenaamde ‘Lawinensprengen’. Met explosieven of luchtdruk schiet men op strategische punten de sneeuw op een gecontroleerde manier weg om natuurlijke lawines te vermijden.

Of en hoe lawines af kunnen gaan, is afhankelijk van hoe steil de helling is, de ligging ten opzichte van de zon en de (gebruikelijke) windrichting. Het is niet eens perse de hoeveelheid gevallen sneeuw dat het lawinegevaar bepaalt. Een gevleugelde uitspraak in Oostenrijk is ‘Wind ist der Baumeister der Lawinen’. Wind kan de sneeuw ophopen en verschuiven zodat lawines ontstaan. Om dit te voorkomen stellen ze Verwehungsverbauungen op.  Deze voorkomen te veel verplaatsing van sneeuw door de wind.

De lawinehekwerken moeten het nodige kunnen weerstaan! Ze worden gebouwd op hellingen met een steilheid van 30° tot 50°, want daar gaan de meeste lawines af. Verse sneeuw, de zogenaamde poedersneeuw, heeft een geringe dichtheid van ongeveer 100 kilo/m³, maar natte sneeuw weegt honderden kilo’s per kubieke meter!
De verschillende sneeuwsoorten zorgen voor verschillende soorten lawines. ‘Lockerschneelawinen’ (losse poedersneeuw raast vanuit 1 punt naar beneden), ‘Schneebrettlawinen’ (brede scheuren die naar beneden komen), Oberlawinen (de bovenste sneeuwlaag laat los) of ‘Bodenlawinen’ (alle sneeuw tot op de grond laat los en komt massaal naar onderen). 

Lawineconstructies stellen niet alleen woongebieden veilig maar uiteraard ook skigebieden. Pistes worden aangeduid als veilige, geprepareerde routes. Buiten het veiliggestelde gebied kan je op verschillende plekken offpiste skiën. Door de liefhebbers vooral in de poedersneeuw! Offpiste gaat men ofwel met een ervaren gids ofwel met de nodige kennis en kunde! Spring niet onbezonnen in de diepe sneeuw omdat het er zo cool uitziet, maar bereid je voor en geniet ervan wanneer de gelegenheid zich voordoet. Langs of door de lawineconstructies skiën is niet principieel verboden, ze staan er echter niet voor niks. Het kan er extra gevaarlijk zijn. Sowieso is er bij een val bijvoorbeeld geen vrije ruimte en de stalen hekken garanderen een harde landing! Een advies van Gebhard Walter: “Um verbaute Bereiche aussen herum fahren”. Het kan op lawine-verbouwde hellingen juist ook veilig zijn. Het grappige is dat Alpendieren dit merken. Zij gebruiken de lawine bouwwerken om een broedplaats te vinden.

Dat de natuur een belangrijke rol speelt, bevestigt Gebhard Walter mooi door te zeggen: ‘dichter Wald ist der beste Lawinenschutz’. Ofwel, een sterk, dicht bos is de beste bescherming tegen lawines! Dit is de reden dat WLV ook talrijke bebossingsmaatregelen treft. Dit kan uiteraard tot aan de natuurlijke boomgrens, rond de 2000 meter boven zeeniveau in Tirol. Interessant is dat die grens tevens de hoogte is waar de meeste lawines losbreken. De natuur en bijhorend natuurgeweld zijn fascinerend. Voor een interessante kunstenares, Irene Kopelman, die wetenschap-natuur-kunst combineert, zijn lawines in ieder geval een inspiratiebron. Zij maakt er prachtige kunstwerken van, een serie genaamd ‘On Glaciers and Avalanches’.